Stowarzyszenie Przyjaciół Suwalszczyzny

Suwalczanie poza Suwałkami

– i co wynikło z ich tęsknoty za rodzinnym miastem” – pod takim tytułem w Antykwariacie DAKO odbyło się wczoraj (5 grudnia) spotkanie autorskie z Andrzejem Matusiewiczem – historykiem, regionalistą, autorem wielu książek o Suwałkach i Suwalszczyźnie. Z jego bardzo ciekawego, sięgającego końca XIX wieku wystąpienia, wynikało, że urodzeni tutaj, tęskniący za rodzinnymi stronami ludzie, gdziekolwiek rzucił ich los, starali się jednoczyć, kultywować lokalne tradycje, wzajemnie wspierać się i sobie pomagać.

Pomaganie studiującym w Warszawie młodym suwalczanom leżało u podstaw pierwszej, założonej w 1926 r. z inicjatywy Walerego Romana i Kazimierza Kulwiecia organizacji suwalczan pod nazwą Zrzeszenie  Suwalczan w Warszawie.

Co roku z Suwałk na studia do Warszawy, Wilna, Krakowa i innych miasta wyjeżdżało od 25 do 30, różnie sytuowanych młodych. Z powołanego przez Zrzeszenie funduszu otrzymywali finansową pomoc.

W miejscu podjęcia nauki zakładali „koła”. Członków koła krakowskiego nazywano „Wigrystanami”. Postronni, ich koledzy i koleżanki ze studiów z innych części kraju, z sympatią kpili z nich, że ich celem jest wzdychanie z tęsknoty do jeziora Wigry, które ich zdaniem jest najpiękniejszym z jezior i którego woda jest najczystrzą z wód.

Joanna Hofmann-Delbor

Historia kina w S.

Szpule starych taśm filmowych, plakaty filmów sprzed kilkunastu i kilkudziesięciu lat, zabytkowe już dziś, zdekompletowane projektory, rozdzielnia z kilkudziesięcioma „porcelanowymi korkami” – to zastał w kamienicy przy ul. Kościuszki w której do 2010 r. funkcjonowało kino „Bałtyk” jej nowy właściciel Karol Lutyński. Wszystko to, dzięki jego uprzejmości, mieliśmy okazję obejrzeć po zakończeniu dzisiejszego (28 listopada 2024 r.) spotkania zorganizowanego przez Stowarzyszenie Przyjaciół Suwalszczyzny oraz Archiwum Państwowym w Suwałkach pt. „Nie ma już kina Bałtyk i kina Merkury…” w ramach projektu: „TAK BYŁO. Suwałki drugiej połowy XX wieku zachowane w pamięci zbiorowej mieszkańców”.

Spotkanie poświęcone było wspomnieniom suwalczan, którzy chodzili do kina na filmy – tak jak inicjator tematu Ryszard Łapiński, którzy także nad kinem – tak jak Małgorzata Niedźwiecka, lub naprzeciwko kina – tak jak Zbigniew Warakomski mieszkali. A także Anatolii Gagackiej, która na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych w kinie „Kultura” prowadziła Dyskusyjny Klub Filmowy.

W latach 50 i 60. szpule z filmami przyjeżdżały do Suwałk pociągiem. Obsługa kina, w tym jego kierownik Jerzy Osowski, jeździła po nie na dworzec dorożką.

Przez wiele lat nad kinem „Bałtyk” wisiał świecący na niebiesko neon. Klimaszewscy mieli jeden pokój cały na niebiesko, w innym słychać było dialogi i muzykę.

Jak był miesiąc filmu radzieckiego – obsługa miała odpoczynek, bo rzadko kiedy zebrało się przed seansem więcej niż pięć osób, kiedy film trzeba było puścić.

Wspomnieniom podczas spotkania nie było końca. Prawie każda przybyła osoba miała coś do powiedzenia. Zaskoczyła obecność Karola Lutyńskiego, który niedawno kupił budynek kina „Bałtyk”. Dzięki jego zaproszeniu do odwiedzenia pomieszczeń kina – mogliśmy wrócić do atmosfery tego miejsca sprzed wielu lat.

Za spotkanie dziękujemy: Elżbiecie Zienda-Żywiczyńskiej, Anatolii Gagackiej, Ryszardowi Łapińskiemu, Tadeuszowi Kolterowi, Joannie Borkowskiej, Joannie Jakubanis, Łukaszowi Wnukowskiemu, Karolowi Lutyńskiemu.

Joanna Hofmann-Delbor

Muzeum Okręgowe w Suwałkach: Muśko, Kurzyn, Winikajtis

Przez ostatnie dwa dni (24-25 października), podczas konferencji w Muzeum Okręgowym w Suwałkach, mówiono o „Sztuce ludowej Suwalszczyzny jako źródle wartości artystycznej” i o „Ludowych inspiracjach Suwalszczyzny”.
Podczas wystąpień badaczy kultury tradycyjnej i jej twórców można się było dowiedzieć m.in. że popularnymi w okolicy Puńska krajkami przewiązywano pierwszy, ścięty podczas żniwa, snop żyta. A tkanina krajkowa powstawała z zszycia kilkudziesięciu krajek. – Ksiądz, chodząc do kolędzie, dostawał je w każdym domu. Potem zszywano je wszystkie i taka tkanina służyła m.in. do przykrywania zimą zmarzniętych koni…
Elżbieta Piskorz-Branekova z Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego próbowała opisać strój tradycyjny Suwalszczyzny. Okazało się, że w wyglądzie strojów z okolic Suwałk, Augustowa, Puńska były spore różnice… Męskie nakrycia głowy były mocno watowane, żeby z bójek, do których nie dochodziło wcale rzadko, strony mogły wyjść bez większych urazów głowy. O odzieniu w postaci kożucha mówiono: „Do świętego Ducha nie zdejmuj kożucha, po świętym Duchu pozostań w kożuchu”.
Józef Murawski – śpiewak, lider Zespołu Pogranicze z Szypliszk mówił, jaka jego zdaniem jest różnica między śpiewakiem a wokalistą. – Śpiewakiem trzeba się urodzić. Nie da się go wykształcić, a najlepiej go nie uczyć. Muzyka nie daje mu spokoju. Obudzi się w środku nocy i zaśpiewa prawidłowo, tak jak trzeba.
Piotr Kuczek, zastanawiał się, czy na grobach na wiejskich cmentarzach Suwalszczyzny można znaleźć elementy tradycyjnej sztuki ludowej?
Dr Krzysztof Snarski opowiedział o kolekcji sztuki ludowej w zbiorach suwalskiego muzeum, która została zaprezentowana na otwartej pierwszego dnia konferencji wystawie pn. „Sztuka ludowa Suwalszczyzny”. Poza nimi, na wystawie pokazano także przedmioty z Muzeum Sztuki Ludowej w Otrębusach, Węgorzewie, Suwalskiego Ośrodka Kultury, Galerii Sztuki Ludowej Drewutnia w Hultajewie, Rękodzielni Styk w Podwopojniach oraz stanowiące własność Krystyny Sajewskiej, Krzysztofa Walukiewicza i Adama Pliszko.
Zachęcam do jej odwiedzenia. Można na niej podziwiać m.in. kolorowe obrazy Tymoteusza Muśko, jak żywe drewniane ptaki Antoniego Kurzyna, różnorodne tkaniny, w tym autorstwa Sabiny Knoch, rzeźbę „Głowy Chrystusa” Wiktora Winikajtisa. Zgromadzone w jednym miejscu, mogą stanowić dla miłośników kultury tradycyjnej regionu, nie lada gratkę.
Organizatorami konferencji było Muzeum Okręgowe w Suwałkach i Stowarzyszenie „Euroregion Niemen” – w ramach projektu „Szlak kulturowy Suwalszczyzny (EtnoSuwalszczyzna)”.
Joanna Hofmann-Delbor

Suwalskie złoża. Czekamy na wyniki badań.

Wiosną b. r. nad północną Suwalszczyzną krążył śmigłowiec z podwieszonym cylindrycznym pojemnikiem wyposażonym w superczułe urządzenia do pomiarów pól magnetycznych Ziemi. Badano tutejsze złoża rud polimetalicznych. W Polsce – poza złożami suwalskimi – badaniami objęto także rejon góry Ślęży. Ponadto rejony występowania surowców krytycznych w Czechach, Portugalii i Finlandii. Okazało się, że badania te, to efekt unijnego programu SEMACRET „Zrównoważone poszukiwanie złóż surowców krytycznych ze skał magmowych w UE: Wyznaczenie sposobu przejścia na zieloną energię”.

Unia Europejska produkuje zaledwie 3 proc. zużywanych przez kraje członkowskie surowców krytycznych. To zbyt mało, to stawia Unię w niepewnej sytuacji. Dlatego niedawno postawiono za cel wydobycie surowców niezbędnych do pokrycia co najmniej 10 proc. zużywanych.

Co wróży to suwalskim złożom? W 2003 r. prof. Marek Nieć z Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energią PAN napisał: „Złoża te należy traktować jako interesujący obiekt geologiczny, bez znaczenia praktycznego”. A jak jawi się ich przyszłość w 2024 r. ? Niektórzy uczestnicy piątkowego (18 października) spotkania w suwalskim archiwum z publicystą ekonomicznym Adamem Grzeszakiem, autorem opublikowanego niedawno w tygodniu „Polityka” tekstu pt. „Tytan drzemie pod Suwałkami”, oczekiwali na to pytanie odpowiedzi. Ale paść nie mogła, zbyt wcześnie na jakiekolwiek gdybanie – nie znamy jeszcze wyników badań, zbyt dużo niewiadomych w tym rozwijającym się w szalonym tempie świecie. – W programie uczestniczy 16 instytucji naukowo-badawczych i firm z 12 krajów, a koordynatorem jest fiński Uniwersytet w Oulu. Całość finansuje UE kwotą 7,5 mln euro – informował Adam Grzeszak. I przytaczał z treści oficjalnego opisu programu: „Głównym celem jest zwiększenie elastyczności dostaw surowców (w tym również krytycznych) poprzez rozwój prac poszukiwawczych i badanie możliwości ich wydobycia w UE”. Spotkanie zgromadziło wiele osób zainteresowanych tematem. Dziękujemy wszystkim za przybycie. Zorganizowało je: Stowarzyszenie Przyjaciół Suwalszczyzny oraz Archiwum Państwowe w Suwałkach, które zaprezentowało historię odkrycia suwalskich złóż i powołania w 1980 r. „Kopalni i Zakładu Wzbogacania Rud Polimetalicznych Krzemianka w Budowie z/s w Suwałkach”.

Tekst – Joanna Hofmann-Delbor, zdjęcia – Alicja Węsierska-Kwiecień